Hittestress levert op korte termijn schade op als gevolg van productiedaling, verminderde vruchtbaarheid en klauwproblemen. Maar ongemerkt kan het ook op de langere termijn zorgen voor verminderde resultaten. Zelfs tot in de volgende generaties. Problemen voorkomen door vroeg te signaleren en alles op alles te zetten om de koe ook op warme dagen aan het vreten te houden is cruciaal. Dit bleek ook op een bijeenkomst die smaXtec en SaluVet op donderdag 10 juni in Hellendoorn organiseerden.
Hittestress kan eerder voor problemen zorgen dan menigeen denkt. Vanaf 15 graden Celsius neemt het risico al toe. Daaronder heeft een koe geen extra energie nodig om zichzelf te koelen. “In Nederland zitten we qua temperatuur dus vaak op het randje of daaroverheen”, concludeert Herman Zwart van SaluVet.
Maar niet alleen temperatuur speelt een rol. Luchtvochtigheid is ook een bepalende factor. Temperatuur en luchtvochtigheid worden samengebracht in de Temperature Humidity Index, ook wel bekend als de THI. Is de THI 68 of hoger, dan is er licht risico op hittestress. Bij een THI tussen de 72 en 80 is er een matige kans en bij een THI hoger dan 80 is de situatie ernstig. “In de praktijk komt het erop neer dat bij een temperatuur boven de 24 graden Celsius en een relatieve luchtvochtigheid van 70 procent de gevolgen merkbaar kunnen zijn”, aldus Zwart.
Veel (ongemerkte) schade
Bekende symptomen van hittestress zijn hijgen, een pompende ademhaling, verminderde voeropname en veel staan, vaak met de voorpoten in de ligbox. Dit laatste om de longen zoveel mogelijk ruimte te geven. Koeien zoeken verkoeling en er ontstaat filevorming bij de drinkbak. Op korte termijn zorgt hittestress voor een rem op de melkproductie, soms wel 50 procent. In de nasleep openbaren zich ook nog eens klauwproblemen en verminderde vruchtbaarheid. “Wat je aan de buitenkant niet ziet is dat hittestress schade veroorzaakt aan de darmbarrière. Daardoor komen er toxinen in het bloed. Het immuunsysteem treedt in werking, wat ook nog eens weer warmte geeft. Onder invloed van CO2 en bicarbonaatverlies treedt schade op aan lever, eierstokken en bijnieren”, aldus Zwart.
Vergeet droogstaande koeien niet
“Of een koe hittestress ervaart, hangt af van meerdere factoren”, vertelt Zwart. “Genetica hebben invloed, maar ook de luchtvochtigheid, luchtsnelheid, stalbezetting, huisvestingstype, strooisel, rantsoen en de beschikbaarheid van goed drinkwater spelen een rol. Daarnaast maakt het uit of een koe lacterend is of niet. Een koe die melk geeft, ondervindt eerder problemen, want melkproductie genereert ook veel warmte.”
Dat laatste wil overigens niet zeggen dat melkgevende koeien de enige risicogroep zijn als het gaat om hittestress. “Ook droogstaande koeien zijn een risicogroep. Hittestress beïnvloedt namelijk koe én kalf. Dat is onlangs nog weer eens bewezen in Amerikaans onderzoek. Dochters van koeien die gedurende de dracht van deze dochters hittestress ondervonden produceerden in de eerste lactaties gemiddeld 2,2 kilogram melk minder dan koeien op hetzelfde bedrijf die geen hittestress ondervonden. In de tweede lactatie was de productie 2,3 kilogram minder en in de derde lactatie zelfs 6,5 kilogram. Zelfs op de kleindochters had het effect. Die produceerden gemiddeld 1,3 kilogram melk minder.”
Mindere prestaties van nakomelingen van koeien die in de dracht hittestress hebben gehad komen voort uit het zogenoemde ‘epigenetisch effect’. “Dat betekent plat gezegd dat bepaalde genen worden uitgezet. Het kalf wordt vanwege de hittestress geprogrammeerd om minder melk te geven”, legt Zwart uit.
Goed monitoren en snel ingrijpen
Belangrijk is om hittestress in vroeg stadium aan te zien komen, om de gevolgen zoveel mogelijk te beperken. Alfred van der Zijl van smaXtec legde uit hoe het monitoringssysteem van smaXtec hier een rol in kan spelen. smaXtec meet via een bolus in de netmaag de lichaamstemperatuur, herkauwactiviteit, activiteit, voeropname en wateropname. Dankzij de bolus vertelt de koe als het ware hoe het met haar gaat, wordt tochtigheid nauwkeurig geregistreerd en is het afkalfmoment vrij nauwkeurig vast te stellen. Zijn er afwijkingen, dan ontvangt de melkveehouder een alert. Ook symptomen van hittestress worden met smaXtec waargenomen. Hiervoor werkt de bolus samen met de klimaatsensor van smaXtec die in de stal hangt. Volgens Van der Zijl laten ervaringen met smaXtec zien dat met intensief ventileren veel hittestressproblemen te voorkomen zijn. Zo laat hij een grafiek zien van een bedrijf waar bij één groep koeien een ventilator kapot was. Juist deze groep toonde duidelijk symptomen van hittestress.
Voeropname op gang houden
Veel schade door hittestress ontstaat doordat de voeropname keldert. Door de koeien aan het vreten te houden zijn veel problemen op korte en langere termijn dus te voorkomen. De eetlustopwekker Bronch-Actief B van SaluVet kan op dat gebied een belangrijke rol spelen, zo vertelt Leendert Kroijenga van het bedrijf. “Bronch-Actief B heeft zich in de varkenshouderij en de kalverhouderij al flink bewezen. Zieke dieren bleven gewoon eten. Dat stimuleerde veehouders in Duitsland om het ook bij melkkoeien in te zetten, onder andere bij blauwtong en bij hittestress. Ze zagen de voeropname stijgen en daarmee de melkproductie.”
Bronch-Actief B is een natuurlijk product met etherische oliën. Van de etherische oliën zoals die in het product zijn verwerkt, is volgens Kroijenga bekend dat deze zorgen voor een ontkramping van spierweefsel. Dit heeft effect op de longen, waardoor deze meer lucht krijgen en de koe minder gaat pompen. Ze beschermen en herstellen cellen en zorgen voor een betere doorbloeding naar de organen. “Hierdoor ontstaat er een betere toevoer van energie en afvoer van afvalstoffen”, legt Kroijenga uit. Hij vertelt dat tevens bekend is van deze werkzame stoffen dat ze een bacterie- en schimmelremmende werking hebben en zodoende het ruwvoer fris en smaakvol houden. Het advies is om 5 dagen voor warme weersomstandigheden te beginnen met toevoegen van Bronch-Actief B. Afhankelijk van de omstandigheden is een gift van 12 tot 15 gram per koe per dag voldoende. Omgerekend kost dit 2,25 euro per koe per week. Toedienen bij melkvee gaat in poedervorm over het ruwvoer of gemengd in de voermengwagen.
Herkauwactiviteit blijft constant
Verschillende Nederlandse melkveehouders passen Bronch-Actief B al toe. Kroijenga toont gegevens van bedrijven die smaXtec gebruiken en Bronch-Actief B inzetten. Te zien is dat op deze bedrijven ook bij hoge temperaturen de herkauwactiviteit constant blijft. De voeropname blijft goed, waardoor de melkproductie intact blijft. Gebruikers melden bovendien minder restvoer te hebben en meer weigeringen op de robot. Dit laatste doordat de koeien honger hebben en meer krachtvoer proberen te scoren. “Op korte termijn houden we dus de voeropname in stand en behouden de melkproductie. Op langere termijn is er minder kans op vruchtbaarheidsproblemen en gezondheidsproblemen. Het is cruciaal de koe aan het vreten te houden. Monitoren is daarbij van het grootste belang. Als je weet wat er gebeurt, kun je er op inspelen”, besluit Kroijenga.
Tekst: Gerben Hofman
Beeld: Gerben Hofman, ter illustratie
