Zwerfstroom is niet het eerste waaraan gedacht wordt als er bijvoorbeeld celgetalproblemen of in toenemende mate mastitis opduikt. Het zijn ‘secundaire’ symptomen van zwerfstroom. Echter, wanneer de koeien ook onnatuurlijk gedrag vertonen en delen van de stal mijden, dan kan het lekken van stroom uit de stroomkring alsnog in beeld komen. Maar wat is zwerfstroom nu eigenlijk? En hoe toon je het aan?
De melkveestallen van tegenwoordig zijn uitgerust met tal van elektrische apparaten. Ze helpen de veehouder met het verzorgen van het vee. Denk aan melkrobots, voerrobots, mestrobots, koeborstels, automatische klimaatbeheersing en bijvoorbeeld voeraanschuifrobots. Dat is een heel verschil met de melkveestal van vroeger, waar alleen een vacuümpomp draaide tijdens het melken en een krachtvoervijzel de krachtvoerautomaten vulde. De elektrische hulpmiddelen kunnen echter ook een bron van problemen zijn, wanneer er door zo’n apparaat zwerfstroom ontstaat.
Wat is zwerfstroom?
Zwerfstroom is de term die gehanteerd wordt voor stroom die buiten de bedoelde kringloop gaat. In een ideale situatie blijft stroom in een kringloop, maar door verschillende omstandigheden kan stroom ook buiten de kringloop treden. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat door de talloze ijzeren toepassingen in een stal er lichte spanning komt te staan op de stalinrichting, drinkbakken of hekken. Wanneer een koe in aanraking komt met deze met spanning geladen objecten, fungeert ze als aarding en zoekt de stroom de kortste weg naar de grond. Dat is dus via de koe.
Een koe is bijzonder gevoelig voor lichte spanning in vergelijking met een mens. Spanning die een koe al in de stress laat schieten, hoeft een mens bij aanraking niet eens te merken. Voor de duidelijkheid: een schok of tinteling ervaart een mens vanaf zo’n 4 milliampère, terwijl een koe al vanaf circa 1 mA afwijkend gedrag kan vertonen, maar ook lager al zwerfstroom kan waarnemen. De hoge tolerantie van de mens ten opzichte van de koe is meteen ook de reden waarom zwerfstroom relatief laat als oorzaak wordt opgemerkt bij problemen.
Wat zijn de symptomen van zwerfstroom?
Wanneer je als veehouder een tinteling of schok ervaart, is er al sprake van een grote impact op het dier. Bij een lager spanningsverschil hebben koeien bepaalde symptomen die kunnen wijzen op zwerfstroom. Die variëren van nerveus gedrag en overdadig mestgedrag tijdens het melken tot weigering om te drinken of in bepaalde gebieden van de stal te gaan liggen. Al hoeft dat laatste weer niet direct een gevolg van zwerfstromen te zijn. Koen Lommelen, accountmanager Zuivel en Melkveehouderij MCC Vlaanderen/DGZ Vlaanderen, wijst erop dat ook andere oorzaken een rol kunnen spelen bij afwijkend gedrag. “Afwijkend liggedrag kan ook duiden op een slechte ventilatie, waardoor koeien in de tocht komen te liggen. Dan mijden ze zo’n ligplaats ook.”
Extra risico in de melkstal
Een extra risico ligt in het melkgedeelte. De koeien komen daar min of meer gedwongen in aanraking met geleidend materiaal. Het onnatuurlijke gedrag dat symptoom is voor zwerfstromen komt vooral in de melkstal tot uiting. Het weigeren van betreding van de melkstal tot een gevaarlijke uithaal tijdens het aansluiten, zijn symptomen van zwerfstroom.
De melkstal is een groot risico voor zwerfstroom, ook omdat de uier een gevoelig lichaamsdeel is waar wel een direct contact is. De koe kan ook geen lichaamspositie innemen die ze vrijstelt van contact met geleidend materiaal als hekwerk of voerbakken. De koe raakt in de stress wanneer ze dagelijks meermaals blootgesteld wordt aan spanning. Dat uit zich in secundaire symptomen.
Het meten van zwerfstroom
Het vaststellen van zwerfstroom is niet eenvoudig. Er zijn richtwaardes om in de melkstal zwerfstroom te kunnen vermoeden. Als er zich gedragsafwijkingen voordoen én de nul-naar-aarde spanning is hoger dan 1 volt tijdens het melken, moeten maatregelen genomen worden. Indien de nul-naar-aarde spanning de 0,5 volt niet overstijgt tijdens het melken is er geen actie nodig. Is de spanning tussen de melktijden hoger dan 0,5 volt dan zijn nadere controles tijdens het melken aangewezen.
Om zwerfstroom in de hele stal vast te stellen is er in 2020 door het consortium van ILVO, Fedagrim, MCC Vlaanderen en DGZ Vlaanderen een meetprotocol ontwikkeld dat op het punt staat om verder uitgerold te worden. Volgens Koen Lommelen is zo’n protocol een missing link in het aantonen van zwerfstroom. “Met de aanwezige meetapparatuur kun je geen zwerfstroom aantonen. Daar is een specifiek protocol voor nodig.”
Het protocol baseert zich op vijf onderdelen: algemene controle van de installatie, het meten van de aardingsweerstand, spanningsverschillen ten opzichte van de aarding, een meting in de secundaire kring en een eventuele stroommeting door aardingsgeleider.
Tekst: Rob van Ginneken
Beeld: Twan Wiermans
