Het risico op hittestress is inmiddels wel achter de rug. Maar volgend seizoen krijgen we er zeker weer mee te maken. Wat is het effect van hittestress en hoe kun je problemen voor zijn? Dat was één van de onderwerpen die David Speksnijder, herkauwerdierenarts bij de Universitaire Landbouwhuisdierenpraktijk in Utrecht, afgelopen zomer uitlegde in het Onlinecafé over veerkracht bij koeien van VKON en het Platform Natuurlijke Veehouderij.
Veerkracht is het vermogen van het dier om te reageren op verstoringen van buitenaf. Hittestress is zo’n verstoring. Een koe kan tot op zekere hoogte de eigen lichaamstemperatuur reguleren zonder dat dit veel energie kost. Dit kun je zien als een veer die je iets uit kunt rekken. Maar wordt het te koud, dan moet het dier energie verbranden om warm te blijven. Wordt het te heet, dan gaat de koe meer ademen, meer staan om af te koelen en gaat anders vreten. Ruwvoer verwerken levert immers warmte op. “De veer wordt dan te ver uitgerekt en gaat vervormen”, schetst Speksnijder.
Immuunreactie door hittestress
Hittestress wakkert een immuunreactie aan. Hoe werkt dat? “Om de warmte kwijt te raken, neemt de doorbloeding van de huid toe. Dit betekent dat er minder doorbloeding is in de darmen, met name in de dikke darmwand. Daar zitten cellen dicht bij elkaar en worden bijeengehouden door speciale eiwitten. Als de doorbloeding minder is, verdwijnen deze eiwitten en laten de cellen elkaar los, waardoor gifstoffen in de bloedbaan komen. Deze komen vervolgens in de lever terecht, waardoor het immuunsysteem wordt geactiveerd”, legt Speksnijder uit.
Immuunreactie kost melk
Onderzoek heeft aangetoond dat activatie van het immuunsysteem directe invloed heeft op de melkproductie. “Als het immuunsysteem met gifstoffen wordt geconfronteerd, dan neemt eerst het bloedsuikergehalte toe. Alle stressmechanismen gaan aan en het lichaam maakt onmiddellijk energie vrij om de gifstoffen aan te pakken. Maar vervolgens daalt het bloedsuikergehalte onder de normale grens, omdat de energie nodig is om de gifstoffen op te ruimen”, vertelt Speksnijder. De opruimactie gaat ten koste van de melkproductie. “Een overgeactiveerd immuunsysteem verbruikt 2,5 tot drie kilogram glucose. Dit is goed voor dertig tot veertig kilogram melk. Daarom houdt een ernstig zieke koe ook geen energie over om melk te geven.”
Schade door hittestress voorkomen
Wat kun je doen om hittestress te voorkomen? Hoe voorkom je dat koeien ‘op een hoop’ in de stal gaan staan, als ze allemaal graag op dat ene iets koelere plekje willen staan? Speksnijder: “Kijk vooral waarom de koeien juist daar willen staan en niet op andere plekken. Belangrijk is dat de koeien schaduw hebben en er goede ventilatie is. Een luchtsnelheid van drie meter per seconde kan een effect van vijf tot zes graden verkoeling geven.”
Belangrijk is volgens hem om ventilatoren boven de boxen te hangen. “Vaak wordt boven het voerhek als een logische plek voor ventilatoren gezien, omdat de koeien zo gestimuleerd zouden worden om te vreten. Maar je wilt het liefst dat de koeien overdag liggen, om ze te laten herkauwen en de klauwen te sparen.” Op koele momenten van de dag moeten koeien voldoende kunnen vreten. “Daarom is het handig om ’s avonds voer voor te draaien, dan blijft het vers in de nacht.”
Het is volgens Speksnijder van belang dat een koe in korte tijd veel voer kan opnemen en dan weer terug kan naar de ligbox. “Onderweg naar de ligbox moet ze nog wel even goed water kunnen zuipen. Dus daar moet een goede drinkplek beschikbaar zijn, waar meerdere koeien kunnen drinken. Ook die vaars die net in het koppel zit. Een goede watervoorziening is essentieel, niet alleen in periodes van warmte, maar het hele jaar door.”
Tekst: Gerben Hofman
