In de Nederlandse bodem bevindt zich meer dan 50.000 kilometer aan gasleidingen. Door de energietransitie en het sluiten van gaswinningslocaties zijn steeds meer gasleidingen overbodig. Maar ze kunnen niet in de grond blijven zitten. Tot voor kort betekende het verwijderen van gasleidingen graafwerk dat op korte en lange termijn zijn sporen naliet. Ingenieurs- en Adviesbureau Antea Group heeft een boervriendelijk alternatief en liet het deze zomer in samenwerking met onderaannemer Callidus Group zien in de Friese velden bij Ureterp.
Bij het verwijderen van de tien inch gasleiding tussen de oude NAM-locaties Hemrik en Donkerbroek is geen opengegraven sleuf met aan weerszijden bulten zand te zien. We zien op de locatie, waar Antea Group in opdracht van Kistos bezig is, alleen een werkput. Daarin staat de ingenieuze machine die de oude leiding gestaag horizontaal uit de bodem trekt. De leiding wordt schuin omhoog gewerkt naar het knipapparaat dat op maaiveldhoogte staat. Zodra er weer zes meter buis de schaar is gepasseerd, wordt het trekken aan de buis even stopgezet en doet de knipper zijn werk. Met een doffe knal wordt het uiteinde van de leiding afgeknipt en door een kraan netjes in de container gelegd.
Oude leidingen verwijderen
Technologisch ontwikkelaar Feitze Veenstra van Callidus kijkt tevreden toe. In 2017 kreeg het bedrijf uit Joure, wereldwijd actief met technologie op het gebeid van olie- en gaswinning, de vraag iets te ontwikkelen om oude, niet meer gebruikte leidingen gemakkelijk uit de grond te verwijderen. En van dat soort leidingen komen er steeds meer, nu de gaswinning in ons land op een lager pitje wordt gezet. “Soms kun je leidingen hergebruiken voor transport van iets anders. Maar in de meeste gevallen niet. Je maakt dan een rondje langs de grondeigenaren. De ene grondeigenaar vindt het geen probleem om ze te laten liggen. De andere wil ze er graag uit hebben. Maar hoe dan ook, als eigenaar van de leiding blijf je tot in lengte van dagen verantwoordelijk. Verwijderen is dan de enige optie. De Mijnbouwwet schrijft dit ook voor”, vertelt Veenstra.
Oude leidingen verwijderen verplicht, maar bewerkelijk
Van oudsher worden oude gasleidingen opgegraven. Een smal sleufje is hier niet toereikend voor. De toplaag en de diepere ondergrond moeten zijn gescheiden en komen aan weerszijden van de sleuf te liggen. Zo heb je al snel een strook van tien à twintig meter breed die op de kop gaat en tijdelijk uit productie is. Het duurt jaren voordat deze strook grond weer op het niveau voor optimale gewasopbrengsten is. Grondeigenaren, in de meeste gevallen agrariërs, zitten hier niet op te wachten. Maar er liggen ook gasleidingen door Natura 2000-gebieden. Hier is graven helemaal uit den boze.
Zo werkt het sleufloos verwijderen
In de zoektocht naar manieren om een oude gasleiding efficiënt uit de grond te krijgen, moest Veenstra denken aan het verwijderen van spataderen. Die zijn uit het been getrokken. Dit uittrekken zou ook met een oude leiding moeten kunnen, bedacht hij. Het bleek te kunnen en kort gezegd zijn er twee dingen nodig. Als eerste moet de leiding wat zijn vervormd. Dit om het oppervlak van de leiding wat los te krijgen van het zand, zodat er minder wrijving is. “Als je een houten paaltje uit de grond haalt, wrik je hem ook eerst een paar keer heen en weer”, legt Veenstra uit. “Een gasleiding heen en weer wrikken lukt niet, vandaar dat we iets anders bedacht hebben om de wrijving te verminderen.”
De buis vervormen
Om de buis te vervormen ontwikkelde Callidus een vervormer die, nadat de leiding met lucht van binnen is schoongeblazen, door de buis is getrokken. De vervormer heeft stalen wielen die zodanig zijn geconstrueerd dat het geheel, als het met kracht door de leiding is getrokken, de leiding van de binnenzijde uit iets vervormt. De leiding is daarna aan het uiteinde afgedopt en is dan klaar om uit de grond getrokken te zijn.
Daar komt het tweede deel van de oplossing van Callidus aan te pas: de trekmachine in de werkput. Deze machine werkt met twee getande klemmen. De leiding is geklemd tussen de eerste klem en vervolgens duwen zes hydraulische cilinders de klem, die de leiding stevig in zijn greep heeft, enkele tientallen centimeters naar achteren. Zodra de cilinders helemaal uit zijn, laat de klem los en is door de cilinders weer naar voren gehaald. Ondertussen heeft de tweede klem de leiding al weer stevig vast en trekt hem er weer verder uit. De trekmachine kan ongeveer 300 ton trekken. Dit is ruim genoeg om een kilometer leiding te kunnen trekken.
Bekijk de video
Zestig meter leiding per uur
Op de locatie in Ureterp kan per uur circa zestig meter leiding zijn verwijderd, wat neerkomt op zo’n 500 meter per dag. Dit zonder al teveel handwerk. Een medewerker met een controller houdt de machine in de gaten en geeft zijn controller om de anderhalve minuut een tikje. Doet hij dit niet, dan stopt de machine uit veiligheidsoverwegingen. Ook zet de medewerker het trekken even stop op het moment dat er geknipt moet zijn.
De bedoeling is het systeem verder door te ontwikkelen, waarbij ook tijdens het knippen de leiding gewoon in beweging kan blijven. De trekmachine is geschikt voor buizen met een diameter van 8 tot 12 inch en is verankerd aan het uiteinde van het deel van de gasleiding waar niet aan is getrokken. Voor het verwijderen van het laatste stuk leiding is de machine verankerd aan een ankerplaat. Maar dan kunnen er geen grote lengtes mee zijn getrokken.
Wat gebeurt er onder de grond?
Lopend over het perceel waaronder de gasleiding wordt weggetrokken, is het niets te merken van de grote krachten die er onder de grond spelen. “Een boer merkt niet eens dat we op zijn perceel bezig zijn. Die kan rustig aan het ploegen of zaaien zijn, terwijl er meters onder hem een gasleiding beweegt”, is ook de ervaring van Veenstra.
De mensen van Antea Group houden evenwel goed in de gaten wat er onder de grond gebeurt. Gasleidingen liggen namelijk bijna nooit in een rechte lijn in het landschap. Wat gebeurt er dan als de trekmachine eraan trekt? Gaat hij ‘binnendoor’ lopen? Dat is belangrijk om in de gaten te houden, zeker als zich ondergronds andere objecten, zoals een nog wel werkende gasleiding bevinden. In de praktijk blijken leidingen vrij goed hun oude liggingspatroon te volgen. Met zakbakens met stijgbuizen houden de medewerkers de ondergrondse activiteiten goed in de gaten om te kunnen ingrijpen als het leidingen trekken teveel risico’s geeft.
En wat merkt de grondeigenaar op het moment dat de leiding weg is? “Over het algemeen weinig”, vertelt Veenstra. “Als we kijken waar de buis gelegen heeft en we nemen een range van vier meter breedte, dan zien we dat de grond in het midden hooguit 12 millimeter is gezakt. Daar merkt een eigenaar niet veel van. Ter vergelijking: een gevlinderde betonvloer mag volgens de normen over vier meter tien millimeter hoogteverschil hebben. Maar mocht een boer toch last hebben van iets verzakking, dan maken we het graag in orde. In grasland frezen we de strook en zaaien opnieuw in. In akkerland wordt het hoogteverschil met de grondbewerking automatisch al opgelost.”
Tekst: Gerben Hofman
Beeld: Antea Group
