Agrarisch natuurbeheer draagt bij aan het behoud van biodiversiteit in Nederland. Dat blijkt uit recent onderzoek van WUR. Hoewel de uitdagingen groot blijven, tonen de resultaten aan dat inspanningen binnen het subsidiestelsel Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb) een meetbaar positief effect hebben op bepaalde vogelsoorten en de kwaliteit van het agrarische landschap.
Dit kan geconcludeerd worden uit de Ecologische evaluatie Agrarisch Natuur en Landschapsbeheer die WUR aanbood aan het ministerie van LVVN.
Wat is agrarisch natuurbeheer?
Ruim de helft van het Nederlandse landoppervlak is agrarisch gebied. Om natuurwaarden te behouden en te versterken, nemen steeds meer boeren vrijwillig maatregelen, zoals het later maaien van graslanden voor broedende weidevogels en het aanleggen van bloemrijke akkerranden voor insecten en akkervogels. Via het ANLb ontvangen zij hiervoor een kostendekkende subsidie.
Positieve effecten voor weide- en akkervogels
Uit de monden van diverse milieuclubs is dikwijls te horen dat agrarisch natuurbeheer de omgeving niets oplevert. Liever zouden zij inzetten op aankoop van agrarisch gebied om dit dan tot natuur om te vormen. Uit de evaluatie over de periode 2016-2022 blijkt echter dat agrarisch natuurbeheer vooral voor weide- en akkervogels wel degelijk effectief is. In gebieden met een aanzienlijk aandeel zwaar beheer (zoals plasdrasgebieden en kruidenrijk grasland) zijn de trends van deze vogels duidelijk gunstiger dan in gebieden zonder ANLb. Dit betekent dat agrarisch natuurbeheer de afname van deze vogelsoorten afremt en in sommige gebieden zelfs stabiliseert. Voor een stabiele trend van weidevogels moet echter minimaal 41 procent van een gebied onder zwaar beheer vallen; voor akkervogels is dit 16 procent.
Beheer van natte en droge dooradering
Voor broedvogels van natte dooradering (zoals moerasvogels) en droge dooradering (zoals vogels die in heggen en houtwallen leven) zijn de resultaten gemengd. De trend voor natte dooradering blijft stabiel in gebieden met ANLb, terwijl deze afneemt in gebieden zonder ANLb. Voor droge dooradering is vastgesteld dat een aandeel van 18 procent zwaar beheer een positief effect kan hebben.
Beperkt effect op vissen en amfibieën
Het ANLb lijkt minder effect te hebben op de doelsoorten onder vissen en amfibieën. De biodiversiteit in sloten en poelen neemt volgens WUR af, zowel in gebieden met als zonder ANLb. Externe factoren, zoals de opkomst van exotische rivierkreeften en verslechterende waterkwaliteit, spelen hierin waarschijnlijk een grote rol.
Kwaliteit van beheer en toekomstperspectief
De kwaliteit van agrarisch natuurbeheer is sinds 2016 verbeterd. Zo worden beheermaatregelen vaker ruimtelijk geclusterd, wat de effectiviteit vergroot. Daarnaast is het areaal zwaar akkervogelbeheer verdrievoudigd en ontstaan er steeds meer experimenten met innovatieve maatregelen, zoals braakliggende akkers en biodiverse akkermozaïeken.
Om echt goed effect te zien van agrarisch natuurbeheer is volgens WUR opschaling noodzakelijk. Op dit moment valt 2,51 procent van de totale Nederlandse landbouwgrond onder zwaar beheer. Wil het ANLb-landelijk de negatieve trend van biodiversiteit keren, dan moet dit percentage volgens de onderzoekers fors omhoog. Dit vereist niet alleen een grotere betrokkenheid van boeren en agrarische collectieven, maar ook een actieve rol van de overheid. Extra ondersteuning en beloning voor het realiseren van grootschalige beheergebieden en het combineren van natuurinclusieve maatregelen met productiedoelen kunnen hieraan bijdragen.
Conclusie
Het ANLb heeft aantoonbare positieve effecten op de biodiversiteit, vooral voor weide- en akkervogels. Hoewel het beheer nog niet grootschalig genoeg is om de landelijke daling van deze soorten volledig te stoppen, zorgt het er wel voor dat afnames worden afgeremd. Dit bevestigt dat agrarisch natuurbeheer zinvol is en verdere uitbreiding en verbetering verdient. Voor een écht duurzaam agrarisch landschap is een gezamenlijke inspanning nodig van boeren, beleidsmakers en natuurorganisaties.
Tekst: Gerben Hofman
