Nog dit najaar leveren Deense boeren en overheden hun gezamenlijke gebiedsplannen in, compleet met concrete maatregelen en de daarmee verwachtte emissiereductie. Waar Nederland worstelt met moeizame onderhandelingen, is in Denemarken een breed gedragen, tripartiete “Landbrugsaftale” – een landbouwakkoord tussen overheid, landbouw en milieuorganisaties – werkelijkheid. In juni reisde een Nederlandse delegatie met onder meer experts van Integraal Aanpakken naar Denemarken, om te zien hoe dit succes tot stand kwam. Wat kunnen wij leren van de Deense aanpak?
Renske Nijland woont al tientallen jaren in Kopenhagen en is als senior adviseur landbouw verbonden aan de Nederlandse ambassade. Ze volgt de ontwikkelingen in de Deense landbouw nauwgezet: “Ik krijg met grote regelmaat Nederlandse delegaties langs die van het Deense succes willen leren,” vertelt ze. “En natuurlijk leg ik dan eerst uit dat de Deense en Nederlandse situatie verschillend zijn: Denemarken is veel minder dichtbevolkt, er is meer ruimte.” Toch vallen er wel degelijk lessen te trekken uit de brede tripartiete overeenkomst, die Denemarken in november 2024 afsloot.
“Een succesfactor is dat boeren, overheden en milieuorganisaties letterlijk samen over de kaart buigen” – Renkse Nijland, 2025
Een breed gedragen verhaal
Een van de opvallendste successen van het akkoord is dat het verhaal erachter breed wordt omarmd. “Dat komt door zorgvuldige afstemming,” legt Nijland uit, “maar het werkt inmiddels ook als een self-fulfilling prophecy.” De Deense cultuur speelt daarin een grote rol: “Denen willen van nature graag ergens bij horen,” zegt ze. “Niemand wil de dwarsligger zijn, en sociale controle houdt dat in stand.” Dat gevoel van erbij horen geeft richting aan de landbouw. “Al decennia is duidelijk dat de sector moet verduurzamen,” vervolgt Nijland. “Boeren accepteren dat en maken tegelijk duidelijk aan overheid en consument: een duurzamere landbouw heeft een prijs.”
De landkaart als neutraal vertrekpunt
Dit najaar moeten alle 23 gebiedsplannen met maatregelen voor verduurzaming klaar liggen. Daarin is voorzien dat landbouwgrond soms plaats moet maken voor nieuwe bosgebieden. Een forse ingreep? “Dat valt mee, omdat Deense boeren relatief veel grond bezitten,” legt Nijland uit. Het verschil met Nederland is groot: beide landen zijn even groot, maar Denemarken heeft slechts een derde van het aantal inwoners. De gebiedsprocessen verlopen dan ook vlot; sommige plannen zijn al afgerond. “Een succesfactor is dat boeren, overheden en milieuorganisaties letterlijk samen over de kaart buigen,” vertelt Nijland. “Met landkaarten, post-its en plakkers – een totaal ander proces dan een beleidsvergadering op papier.” Natuurlijk zijn er ook knelpunten. Zo drijft het proces de grondprijs, melk- en rundveeprijs op, en discussiëren boeren en natuurorganisaties over de gewenste soorten bomen. “Maar de Denen weten dat ze sámen aan oplossingen moeten werken en wijzen dus minder met het vingertje naar elkaar.”
Tripartiete landbouwakkoord Denemarken
Vanaf de jaren tachtig groeide in Denemarken het besef dat de intensieve landbouw een zware wissel trok op natuur en waterkwaliteit. Metingen toonden hoge nitraatwaarden in grond- en drinkwater, afnemende biodiversiteit en algenbloei die leidde tot zuurstofloze ‘dode zones’ in fjorden en de Oostzee. Dit ligt extra gevoelig omdat 95% van het Deense drinkwater rechtstreeks uit het grondwater komt, en vervuiling van kustwateren direct zichtbaar en merkbaar is voor de bevolking.
Om deze milieudruk te keren sloten de Deense overheid, landbouw- en natuurorganisaties in november 2024 het Landbrugsaftale (“Agreement on a Green Denmark”). Dit tripartiete akkoord legt per regio bindende plannen vast voor forse reductie van broeikasgasemissies en nitraatuitspoeling, onder meer via veestapelreductie, herstel van veengebieden en duurzaam mest- en bodembeheer. Alle 23 regio’s leveren een concreet, wettelijk verankerd gebiedsplan met financiering en monitoring. Het akkoord geldt inmiddels als een voorbeeld van hoe brede samenwerking de overgang naar een klimaatvriendelijke en natuurherstellende landbouw kan versnellen.
CO2-heffing
Een ander belangrijk onderdeel van het akkoord is de CO₂-heffing die boeren vanaf 2030 gaan betalen over de uitstoot van hun vee, wanneer zij de vastgestelde norm overschrijden. Nijland: “Het akkoord is zo ingericht dat boeren die belasting kunnen ontwijken als ze klimaatvriendelijke technologieën toepassen. Boeren kunnen aan meerdere knoppen draaien om de uitstoot terug te dringen, dat geeft ze autonomie en perspectief.”
Vertrouwen tussen boer en overheid
Elian Verscheijden, programmamanager Integraal Aanpakken bij WUR, maakte dit voorjaar deel uit van de Nederlandse delegatie naar Denemarken. Wat haar vooral opviel, is het grote vertrouwen tussen boeren en overheid. “Dat zie je terug in het landbouwakkoord, maar ook in de vanzelfsprekende bereidheid om data te delen – in Denemarken is dat geen enkel punt,” zegt Verscheijden. Het delen van data versnelt het proces aanzienlijk: “Er is enorm veel informatie beschikbaar over emissiereducerende maatregelen. Omdat het om concrete, gedeelde cijfers gaat, sluiten de inzichten aan bij de praktijk en brengt het boeren op ideeën voor maatregelen die in hun eigen situatie het meest effect hebben.”
Langdurig en consistent beleid
Naast dat vertrouwen ziet Verscheijden nog andere interessante punten. “In Denemarken is er één organisatie die landbouw- en voedselproducenten vertegenwoordigt, wat het overleg een stuk eenvoudiger maakt. En de regio-aanpak is echt een succesformule: boeren, overheid en milieuorganisaties zitten hier daadwerkelijk sámen aan tafel.”
Renske Nijland licht dit proces iets diepgaander toe: “Het ministerie trekt enorm hard aan de zaak. Wat helpt is dat het Deense middenkabinet een stabiel en duurzaam landbouwbeleid voert, met stabiele wet- en regelgeving en subsidies.” Het landbouwakkoord is daardoor niet alleen breed gedragen, maar ook ‘verkiezingsbestendig’, een belangrijk feit volgens Nijland, náást een ander in het oog springend detail. “De politieke partijen die het akkoord ondertekend hebben, hebben beloofd dat zij altijd vóór noodzakelijke wetgeving zullen stemmen. Zo lopen beleid en wetgeving gelijk op en komen proces en uitvoering niet in de knel.”
Meer ruimte, minder conflict
Verscheijden signaleert dat het debat in Denemarken minder fel is. “Er is meer ruimte, en daardoor ook lagere stikstofemissies. Bovendien heeft men de problemen niet op laten stapelen.” De aandacht ligt dan ook niet uitsluitend op stikstof, maar breder op broeikasgassen. “Dat stimuleert een integrale aanpak,” legt ze uit, “waarbij je ook direct kijkt naar methaan en lachgas.” Opvallend is dat krimp van de veestapel niet het uitgangspunt is. “Uit de regionale plannen kan best een kleinere veestapel volgen,” zegt Nijland, “maar het doel is emissiereductie, niet minder vee. De Denen leggen de nadruk op wat wél kan, zoals vaker plantaardig eten, in plaats van op wat niet mag. Er wordt meer gekeken naar het hele systeem.”
Gelijkspel in onderzoek en innovatie
Hoewel Denemarken beleidsmatig een stap voorloopt, loopt het technologie- en innovatielandschap grotendeels gelijk op met Nederland. “We worstelen met dezelfde vragen rond monitoring en meetmethoden voor emissies,” vertelt Jasper Fabius, die vanuit OnePlanet Research Center – een samenwerking van Wageningen University & Research, Radboud University, Radboudumc en imec – aansloot bij de missie. Met zijn collega’s werkt hij aan sensortechnologie en betaalbare, betrouwbare meetapparatuur. “In Denemarken onderzoeken het Danish Technology Institute (DTI) en Aarhus University vergelijkbare vraagstukken,” zegt Fabius. “We hebben meer inzicht gekregen in de Deense meting van veldemissies, wat voor ons super interessant is.” Een concreet en mooi resultaat van de missie is dan ook een gezamenlijk plan voor een seed-money-aanvraag met diverse Nederlandse en Deense (onderzoeks)partners, om meetmethoden en modellen verder te ontwikkelen. “De Denen zijn verder met onderzoek naar veldemissies, wat voor ons erg interessant is,” zegt Verscheijden. “Nederland loopt juist wat voor op bijvoorbeeld microbioomonderzoek. Meer samenwerking ligt dus voor de hand.”
Vooruitzicht met vertrouwen
De komende jaren moet blijken of het Deense landbouwakkoord daadwerkelijk zorgt voor minder broeikasgasuitstoot en een betere biodiversiteit en waterkwaliteit. De hechte samenwerking tussen overheid, boeren en milieuorganisaties stemt in elk geval optimistisch. Zijn er nog tractoren te verwachten op het plein bij Christiansborg in Kopenhagen? “Onlangs dreigde een boer op social media dat hij zijn tractorbanden ging oppompen,” vertelt Nijland met een glimlach, “maar daar is het verder bij gebleven.”
Bron: Groen Kennisnet
