Met een veranderend menu bij consumenten is er steeds meer vraag naar eiwitrijke gewassen. Op de BioVelddag 2025 in Lelystad konden bezoekers kennismaken met de teelt van boekweit, kikkererwten en lupine. Om telers op weg te helpen met deze teelten zijn er verschillende initiatieven beschikbaar.
Boekweit was eeuwenlang één van de grootste teelten in Nederland. Met de opkomst van de aardappel is deze teelt echter naar de achtergrond verschoven. En dat is zonde, volgens Peter Brul van de Boekweit Coöperatie. “Deze teelt heeft positieve gevolgen voor de bodemstructuur en is hierdoor een interessante aanvulling op het bouwplan.”
Daarnaast is boekweit geschikt als rustgewas en komt het in de provincie Drenthe in aanmerking voor een premie op agrarisch natuurbeheer. Dit is mogelijk in de komende jaren in andere provincies ook een optie.
Lang bloeiend
Over het algemeen wordt boekweit half mei gezaaid en half augustus geoogst. De planten beginnen gemiddeld 33 dagen na opkomst te bloeien, wat voortzet tot het einde van de teelt. Dit maakt het, ook voor omwonenden, een mooi gewas om te zien staan, de hele zomer lang.
De oogst bestaat uit twee stappen: het gewas op zwad maaien en na enkele dagen tot een week dorsen met een combine.
Modern ras
“We wilden deze teelt in Nederland graag opnieuw leven inblazen, omdat het heel goed is voor de biodiversiteit, bodem, natuur en milieu”, vertelt Brul. Daarom is gezocht naar een modern ras dat goed past bij de Nederlandse omstandigheden. Hierbij kwamen ze uit op een Russisch ras met een goede opbrengst, een grote korrel en oogst in de geschikte maand augustus, direct achter het graan aan.
Boekweit staat de hele zomer in bloei.
Na jaren van geleidelijke groei van het productie-areaal en de afzet zijn er nu ruim vijftig telers aangesloten bij de Boekweit Coöperatie, met tweehonderd hectare boekweit. De coöperatie zorgt voor het zaaizaad, begeleidt de telers en regelt de verwerking en afzet van het product.
Voor de toekomst van de boekweitteelt ziet Brul veel kansen: “Nederlandse boekweit is op dit moment de basis van 25 verschillende producten. Op dit moment wordt er maar liefst voor zestig miljoen aan boekweit geïmporteerd, met name uit landen als China en Oost-Europa. Hieruit blijkt dat er echt veel vraag is naar dit product, wat we ook zelf in Nederland kunnen telen.”
Kikkererwten houden van warmte
Kikkererwten hebben ook al verschillende afzetkanalen in Nederland, waarbij de producten in de supermarkt schappen met name uit gebieden in Zuid-Europa komen. Dit gewas gedijt namelijk goed onder warme en droge zomers.
Kikkererwten worden in Nederland half mei gezaaid en hebben warmte nodig om aan de groei te raken. Een bodemtemperatuur van zeven tot tien graden Celsius is hierbij gewenst.
Afrijping als grootste uitdaging
Dit gewas blijft onder Nederlandse omstandigheden doorgroeien en bloeien. Daardoor is de afrijping van het gewas de grootste uitdaging. In bijvoorbeeld Griekenland gaat het gewas in de zomer dood vanwege de hitte en droogte. Vervolgens kan er eenvoudig droog van stam worden geoogst. In Nederland is zwadmaaien en vanuit het zwad dorsen de manier om de erwten droog in de schuur te krijgen.
De stand van kikkererwten begin juli.
Het ideale ras
In een project is het Louis Bolk Instituut samen met WUR in 2024 en 2025 opzoek gegaan naar raskenmerken die nodig zijn voor een succesvolle kikkererwtenteelt in Nederland. Hiervoor wordt gezocht in het wereldwijde aanbod van kikkererwtenrassen en samengewerkt met 21 verschillende partijen in onder andere Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland. Op twee proefvelden, zowel biologisch als gangbaar, zijn deze rassen gezaaid. Zo ook op de locatie in Lelystad waar de BioVelddag wordt georganiseerd.
Op het proefveld zijn zes internationale kikkererwtenrassen vergeleken met het in de Nederlandse en Vlaamse praktijk toegepaste ras Flamenco. Een geschikt Nederlands ras heeft een goede begingroei, blijkt uit de bijeenkomst. Maar of deze groei met name verticaal of met horizontale vertakkingen dient te zijn, daar zijn de onderzoekers nog niet over uit. Horizontale vertakkingen maken het gewas namelijk sterker, maar mechanische onkruidbestrijding juist moeilijker.
Een gedeelte van het proefveld in Lelystad, waar zeven verschillend kikkererwtenrassen liggen.
Wanneer in het project de juiste raskenmerken zijn achterhaald, kunnen veredelaars hiermee aan de slag, of de teelt van één van de huidige rassen kan worden opgeschaald. De resultaten van dit project zal het Louis Bolk Instituut eind dit jaar publiceren in een rapport.
Lupineteelt groeit
André Jurrius, biologisch-dynamisch akkerbouwer in Randwijk en mede-initiatiefnemer van Lekker Lupine, vertelt meer over de lupineteelt. Dit gewas zorgt namelijk voor het verbeteren van de bodemvruchtbaarheid zonder dat hier bemesting voor nodig is.
Witte lupinebonen kunnen in verschillende producten worden ingezet voor humane consumptie. Denk hierbij aan spreads, meel, pasta’s en snacks. De blauwe lupine kan ook voor dierlijke consumptie worden gebruikt.
Het gewas wordt in rijen gezaaid, wat het mogelijk maakt om tijdens het groeiseizoen mechanische onkruidbestrijding uit te voeren met een schoffelbalk en wiedeg. Aan het einde van de teelt, in september, worden de bonen droog geoogst met een maaidorser.
Lekker Lupine
Lekker Lupine is een groep van twaalf biologische lupinetelers, verspreid door Nederland. Naast het delen van kennis over de teelt voert Lekker Lupine verschillende proeven uit in samenwerking met het Louis Bolk Instituut om de lupineteelt te optimaliseren. Denk hierbij aan het verbeteren van de plantweerbaarheid tegen bijvoorbeeld schimmels als bladvlekkenziekte. Ook worden proeven uitgevoerd met een zomer- en winterteelt van lupine, net als mengteelten met haver en deder in het OMEGA-onderzoeksproject.
Daarnaast faciliteert Lekker Lupine de opslag van het geoogste product en het schonen hiervan. Ook werkt deze organisatie aan verschillende afzetkanalen. “Het doel is om op een coöperatieve manier met de telers en markt samen te werken, waardoor een eerlijk verdienmodel voor de hele keten ontstaat”, aldus Jurrius.
Tekst: Kim Sjoers
Beeld: Kim Sjoers en de Boekweit Coöperatie
